Η ψυχοθεραπεία αποτελεί μια σημαντική διεργασία για το κάθε άτομο διότι το ωθεί να συνειδητοποιήσει τις ευθύνες που το ίδιο έχει στις προβληματικές καταστάσεις που αντιμετωπίζει και με τη βοήθεια του θεραπευτή να υιοθετήσει έναν πιο υγιή τρόπο αντιμετώπισης με τον οποίο θα ενεργεί αυτόματα και απαίδευτα. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο ασθενής εκπαιδεύεται να αντιμετωπίζει τις εκάστοτε δυσκολίες αποτελεσματικά και παράλληλα μαθαίνει να αποφεύγει τη θυματοποίηση.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ρόλος του θεραπευτή είναι καθοριστικός διότι αν καταφέρει με ευστοχία να διεισδύσει στον κόσμο του ασθενούς το όφελος γι’ αυτόν είναι ουσιαστικό.
Σημαντική αξία έχει η υποστήριξη και η ενθάρρυνση από πλευράς του θεραπευτή διότι αυτός ο υποστηρικτικός τρόπος προσέγγισης είναι αυτό που θα θυμάται ο ασθενής από την ψυχοθεραπεία. Παράλληλα ο θεραπευτής θεωρεί τη μυστικότητα και την ιδιωτικότητα απαραίτητες προϋποθέσεις για την επίτευξη του θεραπευτικού στόχου.
Επιπλέον ο θεραπευτής μέσα στο πλαίσιο της προσέγγισης σημαντικών εννοιών εστιάζει σ’ ένα πολύ δυνατό νόημα ύπαρξης που υπερβαίνει το Εγώ και διευκολύνει τη συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο θεραπευόμενος δεν εστιάζει στα προσωπικά του προβλήματα αλλά γίνεται αλληλέγγυος προς τον πλησίον και μαθαίνει να συνυπάρχει επί της ουσίας.
Για να επιτευχθεί ο στόχος της ψυχοθεραπείας χρειάζεται να ακολουθηθούν συγκεκριμένα βήματα. Αρχικά ο ασθενής μαθαίνει το πώς οι άλλοι αξιολογούν τη συμπεριφορά του και πως τα συναισθήματα των άλλων επηρεάζονται από αυτήν. Αποκτούν συνείδηση για το ότι η συμπεριφορά τους διαμορφώνει την άποψη των άλλων γι’ αυτούς και στο τελικό στάδιο μαθαίνουν ότι τα παραπάνω βήματα καθορίζουν το πώς νιώθουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους. Η ενδεχόμενη πικρία που μπορεί να προκύψει απ’ αυτήν την συνειδητοποίηση μπορεί να ανακουφιστεί με τη βοήθεια του θεραπευτή.
Όπως μπορεί ο καθένας μα να παρατηρήσει, οι αντικειμενικές δυσκολίες της ζωής πλήττουν όλες τις κατηγορίες των ανθρώπων ανεξαρτήτως. Η καθημερινότητα, οι ασθένειες, οι συγκρούσεις, τα επικοινωνιακά προβλήματα είναι ένα μέρος μόνο των ανησυχιών που βιώνει καθημερινά κάθε ανθρώπινη οντότητα περιλαμβανομένων και αυτών των ίδιων των θεραπευτών. Μία μαρτυρία σχετικά με τον ανθρώπινο πόνο είναι αυτή του Andre Malraux ο οποίος εύστοχα δηλώνει: «Πρώτα απ’ όλα οι άνθρωποι είναι πολύ πιο δυστυχισμένοι απ’ όσο φαντάζεται κανείς».
Οι αιτίες που ευθύνονται για τον ανθρώπινο πόνο είναι ποικίλες. Αρχικά ο ρόλος της φύσης είναι καταλυτικός καθότι φθείρει σταδιακά την ύπαρξή μας και υπερέχει σε σύνολο του ανθρώπινου είδους. Η ίδια η φύση ευθύνεται για τη φθίνουσα πορεία του ανθρώπινου σώματος, το οποίο είναι καταδικασμένο να μαραθεί.
Επίσης η ίδια η κοινωνία και οι συνθήκες ζωής, καθορίζουν σημαντικά τις ανθρώπινες σχέσεις. Οι ίδιοι οι θεσμοί και οι λειτουργίες μιας κοινωνίας (όπως ο θεσμός του γάμου, οι σχέσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της εργασίας ή των σπουδών) που υπάρχουν για να διευκολύνουν τις σχέσεις, μπορεί να αποβούν αρνητικά και να δημιουργήσουν αίσθημα δυσφορίας και απόγνωσης.
Η πολιτισμένη κοινωνία χαρακτηρίζεται από αντιφάσεις δηλαδή προσφέρει λύσεις και θεραπεία σε προβλήματα, για τα οποία η ίδια κατά σημαντικά βαθμό ευθύνεται, όπως η προσπάθεια του κάθε ανθρώπου, να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο με σημαντικό ψυχικό κόστος, γεγονός που τον ωθεί στον περιορισμό των ορμών και των επιθυμιών του. Είναι δεδομένο λοιπόν, ότι προκειμένου να συμβιώσουμε με τους ανθρώπους γύρω μας και να διαχειριστούμε την επιθετικότητα που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο είδος, καταπιέζουμε ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού μας και κάνουμε θυσίες που επηρεάζουν αισθητά τον ψυχισμό μας και την εξέλιξή μας.
Ένα άλλο αίτιο που ωθεί τον άνθρωπο σε αδιέξοδο είναι η ψευδαίσθηση, που ανέκαθεν αναπτύσσει ότι είναι απόλυτα κύριος της μοίρας του (κάτι σαν μικρός θεός) και φυσικά στην πορεία διαψεύδεται και απογοητεύεται.
Στην πορεία της ζωής μας εξελισσόμαστε σαν άτομα και οι παράγοντες που επηρεάζουν τη μορφή εξέλιξής μας είναι το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον δηλαδή οικογένεια, σύντροφοι, δάσκαλοι και φίλοι.
Ο τρόπος που εμείς βλέπουμε τον εαυτό μας είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον τρόπο που οι άλλοι άνθρωποι της ζωής μας αξιολογούν εμάς. Συνεπώς όσοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν προβλήματα στις προαναφερθείσες σχέσεις τους βιώνουν το αίσθημα της απόγνωσης και η αίσθηση αδυναμίας να διευθετήσουν τα εν λόγω προβλήματα τους οδηγεί στην ανάγκη της ψυχοθεραπείας καθώς βρίσκονται σε αδιέξοδο.
Όμως είναι επώδυνο και ψυχοφθόρο να εναποθέτουμε την ευθύνη απόκλειστικά στους άλλους και να αποποιούμαστε τη δική μας που καθορίζει ολοκληρωτικά τις ισορροπίες μας. Είναι ουτοπία να προσπαθούμε να προσαρμόσουμε τους άλλους γύρω μας στις δικές μας ανάγκες. Το κάθε άτομο έχει τα προσωπικά του βιώματα, το δικό του τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης καταστάσεων και δεν έχει νόημα να προσπαθήσουμε να το προσαρμόσουμε στον δικό μας τρόπο ζωής και στις δικές μας επιθυμίες. Όταν αποδεχτούμε ότι το μόνο που μπορεί να αλλάξει είναι ο ίδιος μας ο εαυτός και κατ’ επέκταση το πρίσμα μέσα από το οποίο βλέπουμε τους άλλους, τότε μόνο μπορούμε να ανακουφιστούμε και να γυρίσουμε σελίδα στη ζωή μας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί διότι αποδεχόμαστε τον εαυτό μας με τα όριά του, βελτιώνουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα και αποκτάμε μία ρεαλιστική αυτοεκτίμηση. Όσο οδυνηρή και να είναι η πραγματικότητα, η αποδοχή της και μόνο, μπορεί να πυροδοτήσει το ξεκίνημα μιας διαδικασίας που θα μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας.
Μέσα από τη διαδικασία της ψυχανάλυσης, μαθαίνουμε τη διαφορά ανάμεσα στο να επιδιορθώσουμε κάποιον/α ή κάτι και στο να βρούμε έναν τρόπο να αντιμετωπίσουμε την κατάστασή μας. Αντίθετα η συνεχής διαμαρτυρία οδηγεί σε αδιέξοδο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η παραδοχή της πραγματικότητας καλό θα ήταν να συνοδεύεται από την ανάπτυξη της συγχώρεσής μας προς όσους μας προκάλεσαν πικρία και απογοήτευση. Όσο περισσότερο βέβαια δουλεύουμε με τον εαυτό μας τόσο περισσότερο τον αποδεχόμαστε και αναγνωρίζοντας τις δικές μας αδυναμίες συμπονούμε και τους άλλους όσο και αν μας πλήγωσαν.
Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας είναι καταλυτικός επειδή στοχεύει στο να αλλάξει την προσωπικότητα του ατόμου και όχι απλώς να ανακουφίσει περιστασιακά τα συμπτώματα. Παράλληλα βοηθείται το άτομο στις διαπροσωπικές του σχέσεις, καλλιεργώντας την εμπιστοσύνη προς τους άλλους, καθώς και να αναπτύξει τους κατάλληλους μηχανισμούς άμυνας προκειμένου να αντιμετωπίσει τα ψυχοφθόρα προβλήματα που βιώνει σε καθημερινή βάση.
Κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας, είναι αναμενόμενο ο ασθενής να βιώσει άγχος και ένταση προκειμένου να επιτευχθεί ο τελικός στόχος.